Сарапшылардың пікірінше, өзгерістер дәрі-дәрмек тапшылығын тудыруы және отандық өндірісті бұзуы мүмкін.

Бүгін «Атамекен» ҰКП-да Сенат депутаттарының, Денсаулық сақтау Министрлігінің, Мемлекеттік кірістер Комитеті мен Ұлттық экономика Министрлігі өкілдерінің қатысуымен өткен жиында нарықтың негізгі ойыншылары өз алаңдаушылықтарын білдірді.

Оның негізгі себебі 2026 жылдан бастап дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға ҚҚС енгізу болып табылады. Бизнес дәрілік заттардың бағасын көтерме және бөлшек саудада шұғыл реттеуді талап етеді.

Естеріңізге сала кетейік, 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарға ҚҚС 2027 жылдан бастап 10% - ға дейін ұлғайта отырып, 5% ставка бойынша, сондай-ақ, фармацевтикалық субстанцияларды, дәрі-дәрмектер мен медициналық бұйымдарды өндіруге арналған жабдықтарды, материалдар мен жинақтауыштарды өткізу мен импорттауға 16% базалық ставка бойынша енгізіледі. ҚҚС-тан босату ТМККК және МӘМС шеңберінде сатып алынатын дәрі-дәрмектер үшін, сондай-ақ, орфандық ауруларды емдеу үшін ғана сақталады.

«Ұлттық палата бизнес-қоғамдастықпен бірлесіп денсаулық сақтау саласы үшін салықтық жеңілдіктерді сақтауды бірнеше рет жақтады, алайда, бұл ұсыныстарға қолдау көрсетілмеді. Нәтижесінде, бүгінгі таңда фармацевтика саласының өкілдерінде салықтық әкімшілендірудің нақты тетігінің болмауына байланысты мәселелер туындап отыр», - деді «Атамекен» ҰКП Басқарма төрағасының орынбасары Тимур Жаркенов.

Оның айтуынша, жаңа Салық кодексі жеңілдіктер мен стандартты ставкалардың қабаттасуын тудырады, бұл жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Жаңа салық заңнамасында ҚҚС әкімшілендірудің пысықталған тәртібі жоқ.

Бұдан басқа, 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап электрондық шот-фактураларды жазып берудің автоматтандырылған тәртібіне аванстық ҚҚС төлеу енгізіледі.

Өндірушілер мен дистрибьюторлар үшін бұл кассалық алшақтық тәуекелдерін және сыртқы қарыздарсыз өнім айналымының нақты мүмкін еместігін білдіреді.

Бұл ретте салада коммерциялық сегменттегі ДЗ бағасын реттеу сақталуда. Нәтижесінде, бағаны реттеу жағдайында ҚҚС енгізу нарықтағы ДЗ тапшылығына және отандық ДЗ және медициналық бұйымдар өндірісінің құлдырау қаупіне әкеледі.

«Қазақстанның ФармМедИндустриясы» Қауымдастығының атқарушы директоры Гүлдария Манақпаеваның айтуынша, отандық өндірушілер ең осал жағдайға тап болды. Өндіріске арналған шикізат, субстанциялар мен жиынтықтауыштар импорты кезінде олар 16% ставка бойынша ҚҚС төлейді, ал, дайын өнімге 5-10% жеңілдікті ставка бойынша салық салынады немесе ТМККК және МӘМС шеңберінде жеткізілсе, мүлде салық салынбайды.

Бұл үлкен қиғаштықты тудырады, өйткені өндірушілер ҚҚС-тың 16%  есептей алмайды, бұл өндірісті тиімсіз етеді.

«Біз автоөнеркәсіп, ауыл шаруашылығы техникасын өндіру сияқты басқа салаларға қараймыз. Оларды өндіру үшін қажет нәрсенің бәрі қосылған құн салығынан толығымен босатылады. Бірақ бізге әлеуметтік салаға мұндай көзқарас түсініксіз», - дейді Манақпаева.

«Нұр-Май Фармация» дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды өндіруші компаниясының бас директоры Ғазиз Шаханов салықтық жеңілдіктердің сәйкес келмеуіне байланысты елеулі проблемалар туралы мәлімдеді. Оның айтуынша, қазіргі жүйе соңғы тұтынушы үшін өнімнің қымбаттауына әкеледі.

Негізгі мәселе-өндірушілер субстанциялар мен материалдарды импорттау кезінде 16% ҚҚС төлеуге мәжбүр, бірақ сонымен бірге дайын өнімнің көп бөлігін нөлдік ҚҚС мөлшерлемесімен сатады.

«Біз арзан препараттар шығарамыз, бірақ импорттық компоненттердің өзіндік құнындағы үлесі 70-80% - ға жетеді. Төленген ҚҚС өтелмейді, бұл оны тікелей ағынға айналдырады. Нәтижесінде, біз бұл шығындарды түпкілікті бағаға қосуға мәжбүрміз, бұл біздің өнімімізді қымбаттатады және баға бойынша бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді», - деп түсіндірді Ғазиз Шаханов.

Сарапшы келтірген тағы бір мысал медициналық өнімдерді жеке диализ орталықтарына жеткізу. Бұл клиникалар ҚҚС-тан босатылған міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) қызметтерін ұсынады. Дегенмен, өндірушілер оларға өнімдерді салықпен сатуға міндетті.

«Клиникалар бізден ҚҚС сомасына бағаны төмендетуді сұрайды, өйткені оларда оны өтеу механизмі жоқ. Бірақ біз мұндай қадамға бара алмаймыз, себебі біз дәрі-дәрмектер мен медициналық өнімдерді өндіру үшін шикізатты әкелу кезінде 16% ҚҚС төледік. Бұл біз үшін қосымша шығындарға әкеледі, өйткені біздің табыстылығымыз онсыз да төмен», - деп қосты Шаханов.

Ол қазіргі жағдай жүйенің бұзылуын тудыратынын атап өтті. Сарапшының пікірінше, салық ставкасы барлық кезеңдерде бірдей болуы керек. Әйтпесе, өндірушілер де, клиникалар да негізсіз шығындарға ұшырайды және бұл пациенттер үшін емдеу құнына әсер етеді.

«Өмір сүру шегіндегі нарық»: құтқару ретінде реттеу

Фармацевтикалық қызметті қолдау және дамыту Қауымдастығының президенті Марина Дурманова бұл саланың өмір сүру алдында тұрғанын айтты.

«Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрықтарымен енгізілген бағаны реттеу жағдайында көптеген препараттар қазірдің өзінде тиімсіз болып, оларды өндірушілер нарықтан шығып жатыр. ҚҚС енгізу жағдайды нашарлатады және толық күйреуге әкелуі мүмкін», - деп атап өтті сарапшы.

Ол бұрын жоспарланғандай 2026 жылдың 1 қаңтарынан бастап коммерциялық сегменттегі бағаны реттеуден бас тартуға шақырды.

«Қазақстан халқы дәрілік препараттарсыз қалады. Бұған жол беруге болмайды. Бағаны реттеуге байланысты ҚР-да тіркелген препараттардың саны 12 мыңнан 6900-ге дейін қысқарды. ҚҚС жағдайды нашарлатады. Ірі жеткізушілердің дәріханалар нарығын монополиялауы құрылсын. Көтерме және бөлшек саудадағы дәрілік заттардың бағасын шұғыл реттеу және елдің ұлттық дәрілік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін саланы қолдау үшін отандық өндірушілер үшін шикізат пен жабдықтарды әкелуді ҚҚС - тан босату қажет», - деп мәлімдеді маман.

Денсаулық сақтау министрлігі ведомство бизнеспен диалогқа дайын екенін және бағаларды тіркеудің неғұрлым икемді тетігіне көшу жоспарларымен бөлісті.

ҚР МКК бизнеспен диалогқа да ашық екенін, бірақ бүгінгі таңда фармацевтика саласының бизнес-схемасын және шын мәнінде проблемалар бар жерде түсіну қажет екенін атап өтті. Содан кейін жиынтық талдау негізінде қарап, қорытынды жасау тиіс.

«Жаңа жылдан кейін халықтың дәрі-дәрмексіз қалу қаупі бар, егер жағдай өзгермесе, ең қажетті дәрі-дәрмектердің жетіспеушілігі мүмкін. Қазір нақты әрекет ету қажет», - деп атап өтті ҚР Парламенті Сенатының депутаты Жанна Асанова.

Кеңес қорытындысы бойынша қатысушылар фармацевтикалық секторды салықтық әкімшілендірудің нақты тетіктерін әзірлеу үшін барлық мүдделі тараптардың қатысуымен жұмыс тобын құру туралы уағдаласты.